تالاب میقان؛ گنجینه ای فراموش شده در دل اراک
توسط: شهرستان اراک بیشتر به عنوان یکی از قطب‌های صنعتی ایران شناخته می‌شود. اما در پس این ظاهر صنعتی، گنجینه‌ای زیستی نهفته است که می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در توسعه گردشگری پایدار ایفا کند. تالاب کویری میقان با ویژگی‌های اکولوژیکی منحصر به فرد و تنوع زیستی بی‌نظیر، ظرفیتی فراموش‌شده است که در صورت مدیریت مسئولانه، می‌تواند به یکی از قطب‌های گردشگری طبیعت ایران تبدیل شود. در ادامه، نگاهی دقیق‌تر به وضعیت فعلی، چالش‌ها و راهکارهای احیای این زیستگاه ارزشمند خواهیم داشت.
لزوم تقویت زیرساخت های گردشگری در تالاب میقان
با وجود اهمیت زیست‌محیطی و ارزش‌های اکولوژیکی، تالاب میقان تاکنون فاقد زیرساخت‌های گردشگری مناسب بوده است. بسیاری از امکانات موجود، مانند برج پرنده‌نگری، به دلیل ضعف در طراحی و ساخت، کارکرد اولیه خود را از دست داده‌اند و نیازمند بازنگری و استحکام‌بخشی فوری هستند.
- برج پرنده‌نگری که در ابتدا برای پایش پرندگان طراحی شده بود، اکنون به دلیل بی‌توجهی و نبود نگهداری، از مسیر اصلی خود منحرف شده است.
- وعده‌های مسئولان برای بازسازی این برج در روز جهانی درنا، تاکنون بدون نتیجه باقی مانده است.
- فعالان محیط زیست اقدام به نصب بنر، جمع‌آوری امضا و صدور بیانیه کرده‌اند تا توجه عمومی به وضعیت نابسامان این سازه جلب شود.
تهدیدات زیست محیطی ناشی از گردشگری غیرمسئولانه
تالاب میقان نه تنها از کمبود امکانات رنج می‌برد، بلکه با تهدیدات مستقیم ناشی از گردشگری غیرمدیریت‌شده نیز مواجه است. رفتارهای غیراخلاقی با محیط زیست، تردد بی‌رویه خودروها و نبود نظارت مؤثر، اکوسیستم این منطقه را به خطر انداخته‌اند.
- تردد خودروهای شخصی در بستر تالاب، به زیستگاه پرندگان و پوشش گیاهی آسیب وارد کرده است.
- برنامه‌های پاک‌سازی داوطلبانه و تورهای مسئولانه اغلب با موانع اداری و بی‌توجهی نهادهای متولی مواجه می‌شوند.
- در مقابل، تخریب‌های گسترده ناشی از فعالیت‌های بی‌ضابطه مورد چشم‌پوشی قرار می‌گیرند.
برنامه جامع مدیریت تالاب؛ طرحی بلاتکلیف
با وجود تدوین سندی با عنوان «برنامه جامع مدیریت زیست‌بوم تالاب میقان» که با مشارکت نهادهای مختلف تهیه شده است، این طرح مهم همچنان در مرحله اجرا باقی نمانده است. در صورتی که اجرای این برنامه می‌توانست مسیر توسعه پایدار تالاب را هموار کند.
- این سند دارای رویکردی چندبعدی بوده و از مشارکت روستاییان تا نهادهای استانی بهره برده است.
- عدم تخصیص بودجه و نبود ضمانت اجرایی، دلایل اصلی توقف اجرای این طرح بوده‌اند.
- با گذشت سال‌ها، این سند نیازمند به‌روزرسانی و اعتبارسنجی مجدد است تا متناسب با شرایط امروز عملیاتی شود.
خطرات ناشی از ورود پساب و بهره برداری های غیرپایدار
یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای زیست‌محیطی برای تالاب میقان، ورود پساب‌های غیراستاندارد و همچنین استخراج ناپایدار از منابع معدنی اطراف است. این عوامل باعث کاهش کیفیت آب و تخریب اکوسیستم شده‌اند.
- پساب‌هایی که اکنون به تالاب وارد می‌شوند، اگرچه در حجم بالا هستند، اما از نظر کیفیت فاقد استانداردهای لازم می‌باشند.
- تصفیه‌خانه فاضلاب اراک برای جمعیت فعلی کافی نیست و توسعه فاز چهارم آن ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
- برداشت بی‌رویه از معادن املاح، ساختار طبیعی تالاب را به شدت تحت تأثیر قرار داده است.
فراتر از پرنده نگری؛ تنوع بالای ظرفیت های گردشگری میقان
اگرچه پرنده‌نگری به عنوان شناخته‌شده‌ترین فعالیت گردشگری در میقان مطرح است، اما ظرفیت‌های این منطقه فراتر از آن است و می‌تواند میزبان انواع گردشگری‌های تخصصی و ماجراجویانه باشد.
- مناطق کویری شمال تالاب برای کویرنوردی و رصد ستارگان بسیار مناسب هستند.
- حوضچه‌های معدنی این منطقه قابلیت بالایی برای ورزش‌های آبی و قایقرانی دارند.
- وجود گیاهان خاص مانند قره‌داغ و آتریپلکس، ظرفیت قابل توجهی برای گردشگری گیاه‌شناسی و آموزش‌های محیط زیستی فراهم کرده‌اند.
ظرفیت های مغفول گردشگری در شهر اراک
شهر اراک تنها در تالاب میقان خلاصه نمی‌شود. این شهر با دارا بودن جاذبه‌های طبیعی، مذهبی، صنعتی و تاریخی، پتانسیل بالایی برای توسعه گردشگری چندوجهی دارد.
- بقعه‌های مذهبی مانند پیر مرادآباد، جاذبه‌هایی با ارزش معنوی و فرهنگی هستند که هنوز معرفی مناسبی نداشته‌اند.
- طبیعت بکر اطراف شهر، از جمله کوه‌ها، غارها و جنگل‌های محدود، گزینه‌ای بی‌نظیر برای طبیعت‌گردی به شمار می‌آید.
- ظرفیت‌های تاریخی نظیر بازار سنتی، مقبره آقا نور و مقبره حاج آقا محسن عراقی می‌توانند محورهای مهم گردشگری فرهنگی باشند.
نقش گردشگری صنعتی در هویت سازی مدرن اراک
شهر اراک با داشتن صنایع بزرگ و کارخانه‌هایی مانند ماشین‌سازی، آذرآب و آلومینیوم‌سازی، قابلیت تبدیل به یکی از قطب‌های گردشگری صنعتی کشور را داراست.
- بازدید از خطوط تولید، موزه‌های صنعتی و تجربه کارگاه‌های فنی، برای گردشگران فنی و علمی جذاب است.
- این نوع گردشگری می‌تواند علاوه بر اشتغال‌زایی، به ارتقاء برند شهری اراک در سطح ملی کمک کند.
لزوم تدوین و اجرای طرح جامع گردشگری در استان مرکزی
بدون برنامه‌ای کلان و هماهنگ‌شده، امکان استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود در حوزه گردشگری فراهم نمی‌شود. استان مرکزی نیازمند یک نقشه راه جامع است تا تمامی نهادهای دخیل، مسئولیت‌های خود را بر اساس آن ایفا کنند.
- مشارکت سازمان‌های مردم‌نهاد، سرمایه‌گذاران بخش خصوصی و دولت در تدوین این نقشه راه الزامی است.
- آموزش جوامع محلی، تبلیغ جاذبه‌ها در رسانه‌ها و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین از جمله شبکه‌های اجتماعی باید در اولویت قرار گیرد.
- اختصاص بودجه پایدار برای طرح‌های گردشگری زیست‌محیطی و به‌روزسانی زیرساخت‌های موجود، از نیازهای فوری استان است.
نتیجه گیری
تالاب میقان و سایر جاذبه‌های گردشگری استان مرکزی، پتانسیل بی‌نظیری برای تبدیل شدن به قطب گردشگری پایدار دارند. با این حال، نبود زیرساخت، گردشگری غیرمسئولانه، بی‌توجهی به مطالبات مردمی و عدم اجرای طرح‌های مصوب، از موانع اصلی در مسیر بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها است. تحقق توسعه پایدار در اراک، نیازمند هم‌افزایی همه‌جانبه بین نهادهای دولتی، مردم‌نهاد و جامعه محلی است.
در نهایت، گام‌های مؤثر در جهت حفاظت از منابع طبیعی، آموزش عمومی، ارتقاء زیرساخت‌ها و تقویت گردشگری مسئولانه، می‌تواند اراک را به الگوی موفقی در توسعه گردشگری ملی تبدیل کند.
