گردشگران، لطفاً به خانه برگردید؛ چالش جهانی گردشگری بیش از حد و تولد جنبش ضد گردشگر
توسط: گردشگری، زمانی به عنوان فرصتی طلایی برای تبادل فرهنگی، کشف سرزمین‌های ناشناخته و تقویت اقتصاد محلی شناخته می‌شد. اما اکنون، این صنعت رو به رشد با چالش‌هایی مواجه شده که آن را از یک فرصت به تهدیدی برای کیفیت زندگی مردم محلی و پایداری زیست‌محیطی بسیاری از مقاصد بدل کرده است. افزایش بی‌سابقه سفرهای بین‌المللی، رشد پلتفرم‌های اجاره کوتاه‌مدت و فشار شبکه‌های اجتماعی در ترویج مقاصد محبوب، باعث شکل‌گیری پدیده‌ای به نام «گردشگری بیش از حد» شده است.
گردشگری بیش از حد چیست و چرا به یک بحران تبدیل شده است؟
گردشگری بیش از حد یا overtourism زمانی رخ می‌دهد که تعداد گردشگران از ظرفیت طبیعی، زیرساختی و اجتماعی یک مقصد فراتر می‌رود. این وضعیت منجر به تخریب منابع طبیعی، افزایش هزینه‌های زندگی برای ساکنان محلی، ترافیک، آلودگی صوتی و در مواردی، مهاجرت جمعیت بومی می‌شود.
افزایش پروازهای ارزان‌قیمت، رشد چشمگیر محتوای سفر در شبکه‌های اجتماعی و محبوبیت ناگهانی مقاصد ناشناخته، باعث شده گردشگری بدون کنترل رشد کند. این در حالی است که بسیاری از مقاصد، به‌ویژه شهرهای تاریخی و مناطق طبیعی، توانایی پاسخ‌گویی به این حجم از بازدید را ندارند.
نمونه هایی از نارضایتی در سطح جهان
در بسیاری از شهرهای مطرح گردشگری جهان، نارضایتی عمومی نسبت به حضور بی‌رویه گردشگران در حال افزایش است. اعتراضات مردمی، تشکیل گروه‌های محلی برای محدودسازی ورود توریست و حتی شعارهای ضدگردشگر، نمودهای آشکار این نارضایتی هستند.
بارسلون، اسپانیا
شهر بارسلون در سال‌های اخیر بارها صحنه اعتراضات ضد گردشگر بوده است. در تابستان گذشته، ساکنان محلی با در دست داشتن تفنگ‌های آب‌پاش به خیابان‌ها آمدند و به گردشگران اعتراض کردند. مردم فریاد می‌زدند: «توریست‌ها برگردید به خانه!» دلیل این اعتراضات، افزایش بی‌رویه اجاره‌های کوتاه‌مدت، شلوغی خیابان‌ها و فشار مضاعف بر خدمات شهری بود.
ونیز، ایتالیا
ونیز یکی از شهرهایی است که بیشترین آسیب را از گردشگری بیش از حد دیده است. عبور کشتی‌های کروز بزرگ از کانال‌های باریک شهر، نه تنها منظر تاریخی آن را خدشه‌دار کرده، بلکه باعث فرسایش سواحل و آلودگی آب نیز شده است. شهرداری ونیز اخیراً اقداماتی مانند دریافت ورودی از گردشگران روزانه و محدود کردن عبور کشتی‌های کروز را آغاز کرده است.
جزیره تایبی، ایالت جورجیا، آمریکا
در این جزیره کوچک، جمعیت اندک محلی از حضور بیش از حد بازدیدکنندگان تابستانی به ستوه آمده‌اند. افزایش زباله، آلودگی صوتی و ترافیک سنگین از مهم‌ترین دلایل نارضایتی ساکنان است. برخی از آن‌ها خواهان اعمال محدودیت‌های قانونی برای اجاره‌های کوتاه‌مدت شده‌اند.
تأثیرات منفی گردشگری بیش از حد بر جوامع محلی و محیط زیست
گردشگری اگر بدون برنامه‌ریزی و مدیریت انجام شود، به جای مزیت، تبدیل به معضل می‌شود. از تأثیرات منفی آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش قیمت مسکن و اجاره برای ساکنان محلی
- فرسایش منابع طبیعی، تخریب پوشش گیاهی و آلودگی
- کاهش کیفیت خدمات شهری به علت شلوغی بیش از ظرفیت
- تغییر ساختار اجتماعی و فرهنگی مناطق بومی
- نابودی کسب و کارهای محلی به نفع فروشگاه‌ها و خدمات توریستی زنجیره‌ای
طبق تحقیقات دانشگاه استنفورد، مناطق تحت فشار گردشگری بیش از حد، با افزایش نرخ ترک محل زندگی توسط ساکنان اصلی مواجه هستند که این پدیده منجر به تخلیه فرهنگی و فروپاشی هویت بومی آن مناطق می‌شود.
ظهور جنبش های مردمی علیه گردشگری بی رویه
در واکنش به مشکلات ناشی از گردشگری بی‌رویه، در بسیاری از نقاط جهان جنبش‌هایی با محوریت «گردشگری مسئولانه» شکل گرفته‌اند. این جنبش‌ها اغلب توسط ساکنان محلی، فعالان محیط زیست و کارشناسان گردشگری هدایت می‌شوند و هدف آن‌ها کاهش فشار بر مقاصد گردشگری و بازگرداندن تعادل میان گردشگر و جامعه میزبان است.
در برخی شهرها، این جنبش‌ها به نتایج ملموسی منجر شده‌اند:
- اجرای محدودیت برای اجاره‌های کوتاه‌مدت (مانند Airbnb)
- بلیت‌فروشی برای بازدید از اماکن خاص در ساعات مشخص
- تعیین سهمیه روزانه برای ورود گردشگران
- وضع مالیات گردشگری با هدف حفظ منابع و بازسازی زیست‌بوم
راهکارهایی برای گردشگری پایدار و همزیستی متوازن
اگرچه کنترل گردشگری بیش از حد کاری دشوار و پیچیده است، اما با راهبردهای بلندمدت و علمی می‌توان بین منافع گردشگران و نیازهای جوامع میزبان تعادل برقرار کرد. برخی از راهکارهای مؤثر شامل موارد زیر است:
- آموزش گردشگران درباره رفتار مسئولانه در برابر محیط و فرهنگ بومی
- توسعه گردشگری در فصول کم‌تردد برای کاهش فشار در فصول پر سفر
- ترویج سفر به مقاصد کمتر شناخته‌شده برای توزیع عادلانه گردشگر
- سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های محلی برای افزایش ظرفیت پذیرش
- همکاری نهادهای محلی، دولت‌ها و بخش خصوصی برای طراحی سیاست‌های منسجم
نتیجه گیری
صنعت گردشگری به عنوان یکی از بزرگ‌ترین صنایع اقتصادی جهان، نقشی کلیدی در رشد اقتصادی، ایجاد اشتغال و تبادل فرهنگی دارد. اما اگر کنترل نشده رشد کند، می‌تواند پیامدهای منفی جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد. جهان امروز نیازمند یک نگاه نو به گردشگری است؛ نگاهی که در آن به‌جای «افزایش تعداد بازدید»، بر «کیفیت تجربه سفر» و «پایداری اجتماعی و زیست‌محیطی» تمرکز شود.
گردشگری مسئولانه تنها راهکار برای حفظ زیبایی‌های طبیعی و فرهنگی جهان برای نسل‌های آینده است. باید از امروز تصمیم بگیریم که چگونه می‌خواهیم سفر کنیم، کجا می‌خواهیم برویم و چه اثری از خود به‌جا بگذاریم.
