تهدیدات جدی برای محوطه باستانی ۳۰۰۰ ساله «جوبَجی»؛ میراث ایلامی در خطر تخریب
توسط: محوطه باستانی «جوبَجی» در خوزستان یکی از گنجینه‌های تاریخی و فرهنگی ایران است که متأسفانه در معرض تهدیدات و تخریب‌های جدی قرار دارد. این محوطه که قدمت آن به حدود سه هزار سال پیش برمی‌گردد، به دلیل تعدادی از فعالیت‌های غیرقانونی و بهره‌برداری‌های نابجا در حال آسیب دیدن است. پژوهشگران و کنشگران میراث فرهنگی از جمله سیاوش آریا بارها نسبت به خطرات پیش‌روی این سایت باستانی هشدار داده‌اند. در ادامه، به بررسی وضعیت فعلی و چالش‌های محوطه جوبَجی خواهیم پرداخت.
هشدار درباره فعالیت های تخریبی در محوطه «جوبَجی»
در فروردین ماه ۱۴۰۴، سیاوش آریا، پژوهشگر و فعال میراث فرهنگی، در بازدید خود از محوطه باستانی «جوبَجی» در رامهرمز خوزستان، از آسیب‌های وارد شده به این محوطه تاریخی خبر داد. جوبَجی که یکی از مهم‌ترین آثار ایلامی به شمار می‌رود، در سال‌های اخیر شاهد تجاوزات زیادی بوده است. این محوطه باستانی پس از کشف گنجینه‌های ارزشمند فرهنگی آن در دهه ۸۰ شمسی، توسط باستان‌شناسان مورد کاوش قرار گرفت و کشفیات مهمی از جمله دو آرامگاه از دوره ایلام نو (۷۰۰ تا ۸۰۰ پیش از میلاد) به دست آمد. باوجود اهمیت بالای این محوطه، فعالیت‌های مختلفی نظیر برداشت شن و ماسه و معدن‌کاوی، که در عرصه و حریم ممنوعه این محوطه صورت می‌گیرد، تهدیداتی جدی برای بقای آن ایجاد کرده است.
فعالیت های معدن کاوی و شخم زمین های کشاورزی
برداشت شن و ماسه در عرصه محوطه تاریخی «جوبَجی» یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات برای این سایت باستانی به شمار می‌رود. دستگاه‌های سنگین و بیل‌های مکانیکی به لایه‌های باستان‌شناسی محوطه وارد شده‌اند و آسیب‌های برگشت‌ناپذیری به این محوطه وارد کرده‌اند. علاوه بر آن، زمین‌های کشاورزی در اطراف این محوطه به‌طور مداوم شخم زده شده و تغییرات عمده‌ای در ساختار آن ایجاد شده است که به بقای این یادگار تاریخی آسیب می‌زند. به گفته آریا، این اقدامات بدون توجه به قوانین حفاظتی میراث فرهنگی در حال انجام هستند و اگر به این روند ادامه داده شود، آینده محوطه «جوبَجی» بسیار ناامیدکننده خواهد بود.
تجاوز به عرصه و حریم محوطه باستانی «جوبَجی» و نصب تیرهای برق
یکی از دیگر مشکلات بزرگ محوطه «جوبَجی»، نصب تیرهای برق در عرصه ثبت ملی این محوطه است. با وجود ممنوعیت‌های قانونی و مشخص بودن ضوابط میراث فرهنگی، اداره برق خوزستان بدون استعلام از اداره میراث فرهنگی اقدام به نصب این تیرها کرده است. این اقدامات نشان‌دهنده بی‌توجهی به قوانین و مقررات میراث فرهنگی است و آسیب بیشتری به این محوطه باستانی وارد می‌کند. چنین اقدامات غیرقانونی تنها به تخریب بیشتر این آثار کمک می‌کند و از اهمیت حفاظت از میراث فرهنگی می‌کاهد.
قاچاقچیان گنج و حفاری های غیرمجاز
یکی دیگر از چالش‌های جدی محوطه‌های باستانی کشور، حفاری‌های غیرمجاز توسط قاچاقچیان گنج است. در محوطه «جوبَجی»، این قاچاقچیان با استفاده از دستگاه‌ها و ابزارهای حفاری، اقدام به کندن کف محوطه کرده‌اند و در نتیجه گودال‌های زیادی در لایه‌های باستان‌شناختی ایجاد کرده‌اند. این اقدامات نه تنها آثار تاریخی موجود را تخریب کرده بلکه اطلاعات علمی و تاریخی ارزشمندی که می‌توانست از طریق پژوهش‌های علمی به دست آید، از بین رفته است. این وضعیت با تبلیغات گسترده‌ای که در شبکه‌های اجتماعی برای فروش دستگاه‌های حفاری وجود دارد، شدت گرفته و روستائیان را به این کار ترغیب می‌کند. بیشتر این تبلیغات جعلی است و تنها هدف آن تحریک مردم به انجام این حفاری‌ها است.
وضعیت بحرانی محوطه «جوبَجی»
محوطه باستانی «جوبَجی» با تاریخچه‌ای نزدیک به سه هزار سال، در حال حاضر در معرض تهدیدات متعدد قرار دارد. تخریب‌های ناشی از معدن‌کاوی، شخم زمین‌های کشاورزی، نصب تیرهای برق و حفاری‌های غیرمجاز، تمامی این اقدامات باعث شده‌اند که «جوبَجی» یکی از مهم‌ترین یادگارهای ایلامی کشور به شدت آسیب ببیند. این محوطه تاریخی که به عنوان گنجینه‌ای از تمدن ایلامی شناخته می‌شود، در حال حاضر در وضعیت بحرانی قرار دارد و هیچ نهادی به طور جدی به حفظ و نگهداری آن توجه نمی‌کند. اگر این روند ادامه یابد، ممکن است این محوطه تاریخی برای همیشه از بین برود.
اهمیت محوطه باستانی «جوبَجی»
محوطه «جوبَجی» در دشت رامهرمز خوزستان از نظر تاریخی و باستان‌شناسی دارای اهمیت زیادی است. این محوطه نشان‌دهنده دوران انتقالی تمدن ایلامی به آغاز شاهنشاهی هخامنشی است و کشفیات بسیاری از دوره ایلام نو در آن به دست آمده است. آرامگاه‌های شاهانه و آثار فرهنگی کشف‌شده در این محوطه گواهی بر عظمت تمدن ایلامی و تاریخ کهن منطقه است. «جوبَجی» همچنین دارای قنات‌های قدیمی است که آب رودخانه را به زمین‌های کشاورزی منتقل می‌کند و جزو میراث فرهنگی ارزشمند این منطقه به حساب می‌آید. با توجه به اهمیت این محوطه، ضروری است که اقدامات فوری برای حفظ و نگهداری آن انجام گیرد.
نتیجه گیری
محوطه باستانی «جوبَجی» یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ایلامی است که متأسفانه به دلیل فعالیت‌های انسانی و بهره‌برداری‌های غیرمجاز در معرض خطر قرار دارد. به نظر می‌رسد که تداوم چنین اقدامات تخریبی می‌تواند به نابودی این یادگار تاریخی منجر شود. حفاظت از محوطه‌های باستانی باید در اولویت مسئولان و دستگاه‌های مربوطه قرار گیرد تا از تخریب این آثار بی‌بدیل جلوگیری شود. در غیر این صورت، ممکن است بسیاری از بخش‌های مهم تاریخ و فرهنگ کشور برای همیشه از دست بروند.
